Biuletyn informacyjny OIPiP

Wrzesień-Październik 2007r.

Pielęgniarki o sobie i swojej pracy

Poniższe treści opracowane zostały na podstawie badania wśród pielęgniarek i położnych pracujących w 31 placówkach lecznictwa stacjonarnego z obszaru działania OlPiP w Poznaniu.
Rozdano 300 ankiet. Na piętnaście pytań kwestionariusza ankiety „Moje problemy i oczekiwania w miejscu pracy " odpowiedziało 219 osób, w tym 3 mężczyzn. Celem badań było uzyskanie odpowiedzi na pytanie: jak pielęgniarki określają swoje problemy, relacje i oczekiwania w miejscu pracy. Badania miały charakter anonimowy. Ich przygotowanie i przeprowadzenie odbywało się pod kierunkiem dr Grażyny Filipiak z Instytutu Socjologii UAM.
Charakterystyka badanych
Stanowisko i staż pracy. Cztery piąte ogółu badanych stanowiły pielęgniarki odcinkowe. Pozostali to kadra kierownicza. Uzyskane wypowiedzi należy potraktować jako wyraz wieloletniego doświadczenia zawodowego badanych, gdyż najwięcej wśród nich, bo aż 42% stanowiły osoby ze stażem od 10 do 20 oraz do 30 (29%) lat pracy. Najmniej liczne były kategorie osób ze stażem do 5 (9%) i do 40 lat (6%) pracy. Osoby pracujące w zawodzie pielęgniarki od 5 do 10 lat stanowiły 13% ogółu badanych. 1% to osoby o stażu powyżej 40 lat pracy.
Wykształcenie. Badane pielęgniarki w większości (79%) legitymują się wykształceniem średnim. 17% ukończyło studia wyższe, zaś 4% - studia licencjackie.
Wiek i stan cywilny. Doświadczenie zawodowe, wynikające z długiego stażu pracy większości badanych pielęgniarek łączy się także z ich dużym doświadczeniem życiowym. Są to bowiem osoby między 30 a 40 (44%) oraz 40 a 50 (32%) rokiem życia. Do najmniej licznych należą najstarsze pielęgniarki, w wieku od 50 do 60 lat (9%). Najmłodsze, w wieku do 30 lat stanowią drugą z kolei najmniej liczną kategorię badanych, to jest 15% ogółu. Skoro większość badanych, bo aż 76% to pielęgniarki między 30 a 50 rokiem życia, można więc stwierdzić, że zawód badanych pielęgniarek uprawiany jest przez osoby w pełni aktywności życiowej i możliwości zawodowych. Wskazuje na to także stan cywilny badanych, bowiem 65% spośród nich to mężatki.
Miejsce pracy. Prawie połowa badanych (47%) wykonuje swoją pracę na oddziałach zachowawczych w poznańskich szpitalach, nieco ponad jedna trzecia (37%) na oddziałach zabiegowych. 12% to pielęgniarki z oddziałów intensywnej terapii. Tylko 3% ogółu badanych stanowią pielęgniarki pracujące w poradniach.
Dojazdy do pracy zajmują do 30 minut niemal dwu trzecim badanych (63%). Nieco ponad jedna piąta (22%) z nich na dojazdy do pracy musi przeznaczać prawie godzinę. Ponad godzinę potrzebuje na to niemal co siódma pielęgniarka (14%).
Co mówią pielęgniarki o swoich obowiązkach?
Aż ponad połowa badanych (56%) zapytana o zakres i częstotliwość obowiązków oraz swoje preferencje w tym zakresie odpowiedziała, że wykonuje jednocześnie kilka czynności i że są one związane z pielęgnacją pacjenta. Z badań wynika na przykład, iż w jednym i tym samym czasie pielęgniarka musi wykonywać czynności administracyjne i udzielać informacji lekarzowi lub rodzinie. Prawie aż dwie trzecie (63%) badanych stwierdziło, że taka sytuacja zdarza się na każdym dyżurze. Wykonując kilka czynności na raz, pielęgniarki stosunkowo rzadziej czują się przeciążone obowiązkami administracyjnymi (19%). Jednak i tak, w przypadku prawie co piątej pielęgniarki jednoczesne wypełnianie wielu obowiązków nie wiąże się z zajęciami przy pacjencie. Wśród innych czynności wykonywanych przez pielęgniarkę w tym samym czasie, najrzadziej badane wymieniały kontakty z rodziną (8%) i z lekarzem (5%) oraz pozostałe różne zajęcia (7%). Wnioski. Rysuje się obraz pielęgniarki przeciążonej różnorodnością jednocześnie wykonywanych obowiązków przy pacjencie i w pracy administracyjnej. Tylko 7% badanych odpowiada, że nie spotyka ich taka sytuacja. Rzadziej niż codziennie, jednak aż 30% badanych również wykonuje w swojej pracy szereg czynności na raz. Uzyskane dane dowodzą, że wśród pielęgniarek ma miejsce przeciążenia obowiązkami na ich stanowiskach pracy. Powstaje pytanie o skutki, a w szczególności o efektywność tak wykonywanej pracy.
Pielęgniarki zapytane o to, jaką z czterech sytuacji wolałyby na swoim stanowisku pracy: czy ściśle określone procedury, czy sposoby praktykowane na oddziale, bądź narzucone przez lekarzy, czy swoje własne usprawnienia - w 20% nie udzieliły żadnej odpowiedzi. Natomiast częściej niż co druga z nich opowiedziała się za ściśle określonymi procedurami i instrukcjami. Własne usprawnienia chciałoby wprowadzać tylko 6% badanych.
Wnioski. W świetle wypowiedzi pielęgniarek o przeciążeniu na ich stanowiskach pracy, brak jakichkolwiek preferencji badanych osób (20%) co do zasad ustalania obowiązków można potraktować, albo jako wyraz zniechęcenia spowodowanego przeciążeniem w pracy i wraz z tym brak wiary w możliwość innowacji, albo jako uznanie za bezpieczniejsze, pewniejsze i korzystniejsze kierowanie się ustalonymi procedurami i instrukcjami. Pielęgniarki, mogąc wypowiedzieć się, jakimi ustaleniami wolałyby kierować się na swoim stanowisku pracy, swoje własne pomysły wyrażają najsłabiej (6%), co najwyżej - chociaż równie rzadko - dopuszczają je wraz z ustalonymi procedurami (7%), bądź sposobami praktykowanymiWOKÓŁ ZAWODU w oddziale (3%). W tym przypadku, badane osoby jakby same nie dopuszczają się do głosu. Nasuwa się pytanie, w jakim stopniu taka postawa pielęgniarek świadczy o ich uległości wobec spolegliwych, od dawna przyjętych zasad, w jakim zaś świadczy o braku przekonania co do ważności i skuteczności własnego zdania. Zapytane jak uczą się nowości na swoim stanowisku pracy pielęgniarki wymieniają w pierwszej kolejności szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne (21%). Te zaś z badanych, które mówią o innych źródłach, jak nauka od koleżanki, czy od lekarza najczęściej, bo aż w 50% wraz z tym podają także szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne. Poza tym nie wskazują innych źródeł przyswajania nowości.
W konferencjach, szkoleniach i kursach specjalistycznych w ostatnich dziesięciu latach uczestniczyło prawie 40% badanych pielęgniarek, zaś w kursach kwalifikacyjnych, dokształcających, konferencjach i szkoleniach wzięła udział średnio co czwarta badana osoba. Jednak prawie co siódma pielęgniarka nie uczestniczyła w tym czasie w żadnej formie doskonalenia zawodowego. 7% spośród nich jako główną przyczynę podało zbyt wysokie opłaty, rzadziej wymieniano brak dostatecznej liczby kursów i miejsc oraz wystarczającej informacji.
Jak pielęgniarki oceniają relacje w swoim miejscu pracy?
Z dyrektorem. Co druga badana pielęgniarka nie ma kontaktu ze swoim dyrektorem. Pozostałe oceniają relacje z dyrektorem, jako dobre (21%), przeciętne (17%) i bardzo dobre (7%). Tylko nieliczne pielęgniarki uznają swoje relacje z dyrektorem jako złe i bardzo złe oraz nie udzielają odpowiedzi na ten temat.
Z innymi pielęgniarkami. W porównaniu z wypowiedziami na temat relacji z dyrektorem, zwraca uwagę znaczny odsetek braku odpowiedzi na temat relacji badanych osób z pielęgniarkami zajmującymi stanowiska kierownicze. Te przemilczenia najbardziej odnoszą się do pielęgniarki koordynującej (41% takich odpowiedzi), a następnie: przełożonej pielęgniarek (32%), pielęgniarki oddziałowej (21%) oraz naczelnej pielęgniarki (20%).
Wniosek. Ujawnia się prawidłowość: im bliższy kontakt i zależność służbowa, jak z pielęgniarką koordynującą (41%), tym większa ostrożność w ujawnianiu opinii na temat wzajemnych relacji - nawet w badaniu anonimowym! I odwrotnie, im rzadszy kontakt i większy dystans służbowy, jak z pielęgniarką naczelną (20%), tym mniejsza skłonność do powstrzymywania się od oceniania wzajemnych relacji. Najrzadziej brak odpowiedzi na pytanie o relacje z innymi pielęgniarkami na stanowiskach kierowniczych, występuje właśnie w odniesieniu do pielęgniarki naczelnej. Najwyższą, bardzo dobrą ocenę spośród wszystkich pielęgniarek na stanowiskach kierowniczych, prawie co druga badana osoba (45%) daje relacjom z pielęgniarką oddziałową. Również często, bo w 28% odpowiedzi, swoje relacje z pielęgniarką oddziałową badane osoby oceniają jako dobre. I chociaż relacje z pielęgniarką naczelną oraz przełożoną pielęgniarek, z porównywalną częstotliwością, oceniane są jako dobre, odpowiednio - 31% i 26% takich odpowiedzi, to zwraca uwagę, fakt że relacje z nimi, stosunkowo często, określane są także jako przeciętne (z naczelną -22%; z przełożoną - 16%). Tymczasem relacje z pielęgniarką oddziałową za przeciętne uznawane są tylko w 4% odpowiedzi.
Wniosek. Jeśli w omawianych badaniach - jak zasygnalizowano powyżej -w wyrażaniu ocen ujawniła się zależność od hierarchiczności, to tego wyrazem mogą być także najczęstsze i najbardziej pozytywne oceny relacji z pielęgniarką oddziałową, wobec której badane osoby pozostają przecież w bezpośredniej zależności na co dzień (81% ogółu badanych to pielęgniarki odcinkowe). Relacje badanych pielęgniarek w ich miejscu pracy kształtują się pod silnym wpływem hierarchiczności. Jednakże, w większości (68%) pielęgniarki uważają, że ich zdanie jest brane pod uwagę przez przełożonych. Przeciwną opinię ma 30% spośród nich.
Z ordynatorem. Zwraca uwagę, że żadna pielęgniarka nie powstrzymała się od wyrażenia oceny relacji z ordynatorem, który przecież nie jest jej bezpośrednim przełożonym. Relacje z ordynatorem najczęściej oceniane są jako dobre (51%) i bardzo dobre (26%) oraz przeciętne (17%).
Z koleżankami. W tym przypadku nie działa hierarchiczność. Z tej zapewne racji badane pielęgniarki nie powstrzymują się od oceniania wzajemnych relacji. Co więcej, w większości opinii wzajemne kontakty określane są tylko na dwa sposoby, albo jako bardzo dobre (54%), albo dobre (36%).
Wniosek. Relacje badanych pielęgniarek z innymi pielęgniarkami, zajmującymi porównywalne stanowisko wolne są od dystansu i nacechowane życzliwością.
Z administracją. Te relacje oceniano jako bardzo dobre (21%), dobre (36%) i przeciętne (26%).
Przez kogo i jak kontrolowana jest praca pielęgniarek?
Prawie co piąta badana osoba na pierwszym miejscu wymienia pielęgniarkę oddziałową wśród kontrolujących jej pracę, zaś co siódma wskazuje na pielęgniarkę naczelną i oddziałową, a co dziesiąta odpowiada, że kontrolowana jest w pracy przez oddziałową i lekarza. Pielęgniarka oddziałowa, przez co drugą badaną osobę, wymieniana jest jako najczęściej kontrolująca jej pracę sama, bądź wraz z innymi zwierzchnikami - ordynatorem, dyrektorem lub z pozostałymi lekarzami. W pojedynczych tylko wypowiedziach badane osoby wymieniają swoje koleżanki, jako kontrolujące ich pracę.
Wniosek. Sprawę oceny swojej pracy pielęgniarki postrzegają głównie przez pryzmat relacji: zwierzchnik - podwładny. Kręgowi koleżeńskiemu badane osoby przypisują w tym zakresie nikłą rolę. Ujawniająca się w omawianych badaniach hierarchiczność relacji w miejscu pracy pielęgniarki, widoczna jest więc także w przypadku systemu kontroli społecznej. Tylko dwie trzecie badanych pielęgniarek udzieliło odpowiedzi twierdzących na pytanie od kogo spotykają je wyrazy uznania. Pozostałe osoby, które nie otrzymują wyrazów uznania, wskazały ich brak najczęściej ze strony pielęgniarki naczelnej i przełożonej pielęgniarek. Zarysowała się szczególna rola pacjentów w okazywaniu uznania pielęgniarkom. Wśród doceniających pracę pielęgniarek wymieniani są oni najeżęściej jako jedyni oraz obok pielęgniarki oddziałowej, innych pielęgniarek, lekarzy, pielęgniarki naczelnej i przełożonej pielęgniarek. W sumie jednak, pielęgniarki spotyka uznanie w ich pracy niezbyt często, bo rzadziej niż od co trzeciego pacjenta (31%) oraz jeszcze rzadziej od innych pielęgniarek (23%) i oddziałowej (14%).
Wniosek. Okazywanie uznania jest odwrotnie proporcjonalne do hierarchicz-ności relacji w miejscu pracy pielęgniarki. Najczęściej spotyka ono bowiem pielęgniarki od pacjentów, pozostających przecież poza systemem zależności służbowych. Wyraźnie brakuje go od przełożonych na najwyższych stanowiskach, jak pielęgniarka naczelna czy przełożona pielęgniarek. Dwu trzecim badanych pielęgniarek właśnie najbardziej zależy na uznaniu przełożonych, bo w pierwszej kolejności oczekują premii pieniężnej i - wymienianej o wiele rzadziej - pochwały ustnej. A o tym przecież decydują głównie przełożeni. W następnej kolejności badane osoby (20%), jako oczekiwane przez siebie uznanie, wymieniają zadowolenie pacjentów, najrzadziej zaś skierowanie na kursy i szkolenia (5%). Zwraca uwagę, że aż 8% badanych nie wyraziło żadnych oczekiwań dotyczących uznania ich pracy.
Najsilniej, bo prawie poprzez wszystkie badane pielęgniarki, wyrażane jest niezadowolenie z powodu zbyt niskich zarobków! Wraz z tym, najczęściej wymieniane są również inne przyczyny niezadowolenia z pracy, jak: zbyt małe możliwości awansu płacowego (29%) i niejasne kryteria awansu (ok. 20%) oraz niesprawiedliwe przyznawanie podwyżek (16%).
Wniosek. Wyjątkowa, jedyna w całym badaniu, niemal stuprocentowa zgodność pielęgniarek co do ich zbyt niskich wynagrodzeń stanowi szczególnie wymowny dowód, że problem płac w tym zawodzie ma zasięg strukturalny. Zaznaczyć jednak należy, iż około połowa badanych pielęgniarek twierdzi, że w ich systemie wynagrodzeń nie ma takich mankamentów, jak niesprawiedliwy rozdział premii i przyznawania podwyżek, czy niejasne kryteria awansu. 12% opinii, że wynagrodzenia nie są zbyt niskie, to niewątpliwie wypowiedzi osób spośród kadry zarządzającej (19% ogółu badanych).
Co mówią pielęgniarki o wyposażeniu swojego stanowiska i miejsca pracy?
Większość pielęgniarek, bo dwie trzecie spośród nich twierdzi, że w swojej pracy dysponuje odpowiednią ilością sprzętu, w tym głównie jednorazowego i materiałów opatrunkowych. Pozostałe pielęgniarki odczuwają braki głównie w sferze logistyki i materiałów opatrunkowych oraz sprzętu pomocniczego.
W wyposażeniu swojego stanowiska pracy najczęściej badane osoby (45%) mają do dyspozycji szatnię i oddzielny pokój socjalny. Jednakże w drugiej kolejności już tylko w 15% odpowiedzi wymieniany jest pokój socjalny wraz z punktem zabiegowym. Brak pokoju socjalnego i wspólny gabinet - nawet z dyżurką pielęgniarek bądź z szatnią, to problem 28% badanych osób.
Najbardziej pielęgniarkom zależy na zwiększeniu liczby personelu (34%), poprawie warunków socjalnych (24%) i organizacji pracy (21%) oraz poprawie finansowej (18%). Widać więc, że pielęgniarki zapytane o oczekiwania w zakresie poprawy warunków pracy, swoje preferencje sprowadzają bardziej do sfery organizacyjnej, oczekując większej obsady pielęgniarskiej i lepszej organizacji, niż poprawy finansowej. Najwyraźniej, tę ostatnią kwestię, postrzegając niemal zgodnie jako najbardziej problemową w ich zawodzie, uznają za wymagającą odrębnego rozwiązania.

Materiał opracowany przez
p. dr Grażynę Filipiak przy współpracy
Komisji ds. Standardów i Jakości
Świadczeń Zdrowotnych ORPiP
w Poznaniu.