Biuletyn informacyjny OIPiP

Marzec-Kwiecień 2007r.

Czy pielęgniarka, położona pełniąca dyżur w oddziale szpitalnym (w tym jednoosobowy) może opuścić swoje miejsce pracy celem wykonania czynności w innej komórce organizacyjnej np. wykonanie badania u pacjenta przebywającego na innym oddziale, dostarczenie materiału do laboratorium, transport pacjenta na badania diagnostyczne wykonywane poza oddziałem (rtg)? Powyżej sformułowane pytanie i jemu podobne zadawane są często przez pielęgniarki i położne zatrudnione w zakładach opieki zdrowotnej świadczących usługi całodobowo, gdzie niejednokrotnie istnieje zbyt niska liczebność personelu pielęgniarskiego w stosunku do ilości pracy. Kwestia sprowadza się do sposobu postępowania pielęgniarki w okolicznościach, gdy nałożone na nią obowiązki nie mogą być jednocześnie realizowane lub grozi to uszczerbkiem dla jakości któregoś z nich, bądź dobra pacjenta.
Przepisy prawa nie dają wprost jednoznacznej odpowiedzi, co czynić w takich wypadkach. Podane poniżej uwagi, oparte o przepisy kodeksu pracy, ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej oraz etyki zawodu pielęgniarki i położnej mają na celu pomóc w wyborze najwłaściwszego postępowania w konkretnych okolicznościach. Zgodnie z kodeksem pracy pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę (art. 100 I kodeksu pracy). Treść przepisu przestaje być jasna, gdy obowiązki i polecenia przełożonego są sprzeczne ze sobą np. polecenie całonocnej opieki nad chorymi na oddziale oraz wyjścia poza oddział w celu wykonania pracy w innej jednostce organizacyjnej.
Po pierwsze trzeba podkreślić, że pracodawca ponosi odpowiedzialność za wadliwą organizację pracy. Podstawowym obowiązkiem pracodawcy jest organizowanie pracy w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy, jak również osiąganie przez pracowników, przy wykorzystaniu ich uzdolnień i kwalifikacji, wysokiej wydajności i należytej jakości pracy (art. 94 pkt. I k.p.). W dyspozycji tego przepisu mieści się obowiązek takiej organizacji pracy, w której pielęgniarka będzie w stanie prawidłowo, zgodnie z najlepszą wiedzą medyczną wykonać swoje obowiązki bez uszczerbku dla dobra pracodawcy i pacjentów. Konsekwencje naruszenia tego obowiązku przez pracodawcę poniesie on sam.
Obowiązek prawidłowej organizacji pracy przez pracodawcę wynika także z ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej, art. 18a bowiem stanowi, że organizację, porządek procesu udzielania świadczeń zdrowotnych w zakładzie opieki zdrowotnej określa regulamin porządkowy zakładu opieki zdrowotnej, który zawiera m.in. organizację i zadania poszczególnych jednostek organizacyjnych zakładu opieki zdrowotnej, w tym zakresy czynności pracowników oraz warunki współdziałania między tymi jednostkami dla zapewnienia sprawności funkcjonowania zakładu opieki zdrowotnej pod względem leczniczym, administracyjnym i gospodarczym. Regulamin określany jest przez kierownika ZOZ-u. Zarówno zacytowany wyżej przepis kodeksu pracy jak i ustawy o ZOZ-ach są przepisami prawa, w ramach których pracownik jest obowiązany wykonywać swoje obowiązki i polecenia pracodawcy. Wydanie polecenia sprzecznego z tymi przepisami prawa może uzasadnić w danym przypadku odmowę wykonania polecenia.
Sprawa jednakże nadal nie jest prosta, skoro pielęgniarce wydano dwa nie dające się jednocześnie wykonać polecenia. Które z nich powinna wykonać, aby nie narazić się na zarzut zaniechania wykonania obowiązków i usprawiedliwić dostatecznie niewykonanie innego? - Brak jest niestety w tym zakresie prostych rozwiązań. Przede wszystkim pielęgniarka powinna wykonywać obowiązki przypisane jej w zakresie obowiązków. Dodatkowe polecenia wykraczające poza zakres obowiązków powinny być wykonywane, jeśli pochodzą od osoby posiadającej w stosunku do pielęgniarki funkcję przełożonego. Innego rodzaju prośby (np. lekarza z innego oddziału) a także niezwiązane z obowiązkami pracowniczymi mogą być wykonywane wyłącznie wtedy, gdy nie kolidują z podstawowymi obowiązkami pielęgniarki. Drugim kryterium oceny priorytetu obowiązków jest dobro pacjenta. W razie kolizji interesów dwóch lub większej ilości pacjentów, pielęgniarka powinna wybrać wykonanie tego obowiązku, który jest „pilniejszy" z uwagi na zdrowie i życie pacjenta, według jej własnej starannej oceny.
Zasada ta, choć nie opisana wprost w żadnym w/w akcie prawnym, stosowana jest w prawie karnym jako stan wyższej konieczności. W takich okolicznościach wydaje się, że pozostanie na oddziale w celu sprawowania opieki nad pacjentami jest pilniejszym i nadrzędnym obowiązkiem niż opuszczenie oddziału (i tym samym pozostawienie go bez opieki) w celu dostarczenia materiału do laboratorium.
W każdym wypadku opuszczenia swojego stanowiska pracy pielęgniarka powinna informować o tym przełożonych, a nawet odnotować opuszczenie „rodzimego" oddziału w księdze raportów pielęgniarskich z podaniem celu i okoliczności opuszczenia oddziału. Przeciążenie obowiązkami, niemożliwość ich jednoczesnego wykonania powinna być bezwzględnie monitowana przełożonym na piśmie: Działanie takie po pierwsze powinno spowodować zwiększenie obsady personelu przez odpowiedzialnego pracodawcę, a ponadto, może uchronić pielęgniarkę od odpowiedzialności w razie szkody jaka powstanie na skutek braku właściwej opieki nad pacjentem. O powyższych sytuacjach należy informować po pierwsze bezpośrednich przełożonych, a w razie braku reakcji pielęgniarkę naczelną, kierownika zakładu, a w sytuacjach wyjątkowych -organ założycielski i państwową inspekcję pracy.
Reasumując przyznać trzeba, że w wyżej opisanych sytuacjach pielęgniarka/położna postawiona jest w niezmiernie trudnej sytuacji konieczności wykonania obowiązków przekraczających miarę jej możliwości.
Jakkolwiek brak jest jednego prostego, bezpiecznego rozwiązania, w sytuacjach takich kierować się należy następującymi zasadami:
- pierwszeństwo mają zawsze obowiązki pochodzące od przełożonego
- zawarte w karcie (zakresie) obowiązków lub sformułowane przez bezpośredniego przełożonego; na względzie mieć trzeba zdrowie i życie pacjentów; w razie wątpliwości do kogo należy wykonanie określonej czynności
- zwrócić się o udostępnienie regulaminu porządkowego zakładu (z którego może wynikać np., że dostarczenie materiału do analizy nie należy do pielęgniarki odcinkowej, a przewożenie pacjentów na badanie rtg należy do pracowników oddziału rtg, a nie pielęgniarek), a jeśli to nie wyjaśni sprawy, zwrócić się z pisemnym zapytaniem do pielęgniarki oddziałowej/przełożonej bądź naczelnej, a nawet kierownika placówki; jeśli pielęgniarka uzna, że opuszczenie oddziału nie zagraża zdrowiu pacjentom na oddziale (np. pacjenci są pod opieką innej pielęgniarki) opuszczenie oddziału powinno wiązać się z pozostawieniem tej informacji przełożonym oraz w raporcie; w razie nadmiernego obciążenia obowiązkami monitować o tym przełożonych oraz prosić o zwiększenie obsady - zanim ujawnią się konsekwencje niewłaściwej organizacji pracy.
MARTA MORAWIEC • radca prawny (Przedruk z Biuletynu Informacyjnego OlPiP w Lodzi-Nr 5/2006) I (183) 2007


Czy pracodawca jest obowiązany uaktualniać minimalne normy zatrudnienia pielęgniarek i położnych w zakładach opieki zdrowotnej w razie powiększenia oddziałów szpitalnych?
Realizując delegację zawartą w art. 10 ust. 4 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 91, poz. 408 ze zm.) - Minister Zdrowia w rozporządzeniu z dnia 21 grudnia 1999 r. w sprawie sposobu ustalania minimalnych norm zatrudnienia pielęgniarek i położnych w zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. nr 111. poz. 1314) zobowiązał kierowników zakładów opieki zdrowotnej do ustalenia minimalnych norm zatrudnienia pielęgniarek i położnych w celu zapewnienia właściwego poziomu udzielanych świadczeń zdrowotnych i określił zasady ustalania tych norm. Normy te ustala kierownik zakładu po zasięgnięciu opinii kierowników jednostek organizacyjnych i komórek organizacyjnych określonych w statucie zakładu oraz przedstawicieli organów samorządu pielęgniarek i położnych oraz związków zawodowych działających na terenie zakładu.
Zgodnie z § 3 przywołanego rozporządzenia, przy ustalaniu minimalnych norm zatrudnienia pielęgniarek i położnych w szpitalu i innym zakładzie przeznaczonym dla osób, których stan zdrowia wymaga udzielania całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych w odpowiednim stałym pomieszczeniu, należy uwzględnić:
• liczbę i rodzaj skatalogowanych świadczeń zdrowotnych wykonywanych przez pielęgniarki i położne w danej komórce organizacyjnej bezpośrednio na rzecz pacjentów,
• liczbę i strukturę czynności innych, niż świadczenia bezpośrednie, wykonywanych przez pielęgniarki w danej komórce organizacyjnej,
• średnie normy wykonywania poszczególnych jednostkowych świadczeń bezpośrednio w danej komórce organizacyjnej,
• efektywny czas pracy pielęgniarek i położnych w danej komórce.
■ ustalone na podstawie wymienionych parametrów normy ulegają zwiększeniu lub zmniejszeniu w zależności od specyfiki organizacyjnej zakładu. Na specyfikę tę składają się:
■ liczba łóżek i wskaźnik średniego wykorzystania łóżek w ciągu 12 miesięcy poprzedzających ustalenie norm,
■ profil komórki organizacyjnej i średni czas leczenia oraz specyficzna dla danej komórki organizacyjnej intensywność pracy,
■ wyposażenie zakładu w sprzęt i aparaturę medyczną, techniczną, środki transportu, łączności,
• wielkość i warunki lokalowe komórki organizacyjnej i zakładu oraz współpraca z pracowniami diagnostycznymi,
■ dodatkowe obowiązki związane z prowadzeniem szkoleń,
■ stan zatrudnienia i organizacji w innych komórkach organizacyjnych zakładu nie udzielających świadczeń zdrowotnych.
Przepisy § 6 rozporządzenia zobowiązują kierownika zakładu do stałej kontroli minimalnych norm zatrudnienia pielęgniarek i położnych w zakładzie z uwzględnieniem wyżej opisanych zasad co do ich zgodności, z obowiązkiem zapewnienia właściwego poziomu udzielanych przez zakład świadczeń zdrowotnych.
Jeżeli zatem w czasie stosowania opracowanych norm istotnym zmianom uległy parametry podstawowe, uwzględniane przy określaniu norm minimalnych, lub dodatkowe parametry w/nika-jące ze specyfiki organizacyjnej zakładu, dotychczasowe normy powinny być uaktualnione.

przedruk ze strony internatowej Państwowej Inspekcji Pracy