Biuletyn informacyjny OIPiP

Styczeń-Luty 2007r.

Informacja dotycząca statusu pracowników domów pomocy społecznej

Zadania z zakresu pomocy społecznej należą do zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego na szczeblu gminy, powiatu i województwa. Część zadań w tym zakresie należy również do kompetencji administracji rządowej. Wśród zadań samorządu terytorialnego są zadania w zakresie organizacji i utrzymywania domów pomocy społecznej. Organy samorządu mogą te zadania zlecać do wykonania również innym podmiotom. Ponadto prowadzenie domów pomocy społecznej może być przedmiotem działalności gospodarczej prowadzonej przez osoby fizyczne, osoby prawne (inne niż jednostki samorządu terytorialnego), także Kościół Katolicki, inne kościoły, związki wyznaniowe oraz organizacje społeczne, fundacje i stowarzyszenia.
Podstawowe akty prawne mające zastosowanie do pracowników domów pomocy społecznej:
1) ustawa z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593, z późn. zm.),
2) rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 sierpnia 2005 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników samorządowych zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. Nr 146, poz. 1222, z późn. zm.),
3) ustawa z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. Nr 200, poz. 1679, z późn. zm.),
4) ustawa z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (Dz. U. Nr 160, poz. 1080, z późn. zm.),
5) ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. -Kodeks pracy.
I. Pracownicy zatrudnieni w domach pomocy społecznej prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego
A.
1. Zgodnie z art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych pracownikowi samorządowemu przysługuje wynagrodzenie stosowne do zajmowanego stanowiska oraz posiadanych kwalifikacji zawodowych. Warunki wynagradzania pracowników zatrudnionych w domach pomocy społecznej prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 sierpnia 2005 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników samorządowych zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych jednostek samorządu terytorialnego.
Rozporządzenie w załączniku nr 3 w pozycji III:
1) wymienia stanowiska właściwe tylko dla jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, dzieląc je na kierownicze stanowiska urzędnicze, stanowiska urzędnicze i stanowiska pracownicze (ponadto są stanowiska, które mogą występować we wszystkich jednostkach organizacyjnych jednostek samorządu terytorialnego (np. dyrektor jednostki, główny księgowy, szef kuchni, sprzątaczka, kierowca);
2) określa kategorie zaszeregowania i stawki dodatku funkcyjnego;
3) określa wymagania kwalifikacyjne (wykształcenie oraz umiejętności zawodowe i staż pracy) na poszczególne stanowiska pracy.
2. Rozporządzenie nie określa bezpośrednio miesięcznych kwot wynagrodzenia na poszczególnych stanowiskach, wskazuje jedynie sposób jego ustalenia.
Miesięczna kwota wynagrodzenia zasadniczego pracownika stanowi sumę najniższego wynagrodzenia zasadniczego oraz iloczynu liczby punktów, ustalonych dla poszczególnych kategorii zaszeregowania, i wartości jednego punktu w złotych. Najniższe wynagrodzenie zasadnicze ustala rada gminy, rada powiatu lub sejmik województwa.
Liczbę punktów dla poszczególnych kategorii zaszeregowania (od - do) określa rozporządzenie (oddzielnie dla stanowisk pracowniczych, stanowisk urzędniczych i kierowniczych stanowisk urzędniczych).
Wartość jednego punktu w złotych ustala pracodawca w porozumieniu odpowiednio z radą gminy, radą powiatu lub sejmiku województwa, stosownie do możliwości finansowych danej jednostki.
Wysokość miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego, ustalonego w powyższy sposób, może być wyższa lub niższa o 10 % (nie można jednak zmienić najniższego wynagrodzenia zasadniczego, ustalonego przez odpowiedni organ samorządu terytorialnego).
Zarówno przypisanie kategorii zaszere-gowań do stanowisk, jak i określenie liczby punktów dla poszczególnych kategorii zostało dokonane w postaci widełek (od -do), do podmiotu dokonującego czynności w sprawach z zakresu prawa pracy należy więc konkretyzacja wynagrodzenia pracownika. Pamiętać jednak należy, że to wynagrodzenie nie może być niższe od minimalnego wynagrodzenia pracownika
wskazanego w art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę. Ponadto zgodnie z art. 771 Kodeksu pracy warunki wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą ustalają układy zbiorowe pracy.
Jeżeli pracownicy nie są objęci układem, pracodawca zatrudniający co najmniej 20 pracowników ustala warunki wynagrodzenia za pracę w regulaminie wynagradzania. Jeżeli u danego pracodawcy działa organizacja związkowa, pracodawca uzgadnia z nią regulamin wynagradzania.
Wynagrodzenia zasadniczego pracownika nie należy mylić z:
• najniższym wynagrodzeniem zasadniczego, które - jak wyżej wskazano - ustala odpowiedni organ samorządu terytorialnego i które stanowi dolną granicę wynagrodzenia zasadniczego w I kategorii zaszeregowania (z ww. zastrzeżeniem dotyczącym ustawowego minimalnego wynagrodzenia pracownika),
• godzinową stawką wynagrodzenia zasadniczego. Otrzymuje się ją w wyniku podzielenia miesięcznej stawki wynagrodzenia zasadniczego przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w danym miesiącu. Wynika stąd, że wysokość tej stawki waha się w różnych miesiącach. Jest ona przydatna przy określaniu dodatku za pracę w porze nocnej.
Z powyższego wynika więc, że wynagrodzenie zasadnicze w domach pomocy społecznej prowadzonych przez poszczególne jednostki samorządu terytorialnego może się znacznie różnić.
Przykładowo najniższe wynagrodzenie zasadnicze w I kategorii zaszeregowania oraz wartość jednego punktu w złotych wynoszą:
- dla różnych domów pomocy społecznej, utworzonych przez Miasto Kraków: najniższe wynagrodzenie zasadnicze - od 600 zł do 850 zł, a wartość jednego punktu - od 3,00 zł do 4,60 zł; miesięczne wynagrodzenie zasadnicze np. pielęgniarki (XI - XII kategorii zaszeregowania, gdzie liczba punktów wynosi od 161 do 220) zatrudnionej w takich domach pomocy społecznej wynosi od 1083 zł do 1862 zł;
- dla pracowników domów pomocy społecznej prowadzonych przez m. st. Warszawę, Rada Miasta Stołecznego Warszawy ustaliła najniższe wynagrodzenie zasadnicze w I kategorii zaszeregowania w wysokości 550 zł, oraz zaakceptowała wartość jednego punktu stanowiącego podstawę naliczania miesięcznych stawek wynagrodzenia zasadniczego w wysokości 6 zł; wynagrodzenie dla pielęgniarki będzie wynosić więc od 1516 zl do 1870 zł;
- dla pracowników Domu Pomocy Społecznej w Resku (jednostki organizacyjnej starostwa lobeskiego, woj. zachodniopomorskie) Rada Powiatu ustaliła najniższe miesięczne wynagrodzenie zasadnicze w I kategorii zaszeregowania na 600 zł i ma ono podlegać zmianie z dniem 1 stycznia każdego roku kalendarzowego i stanowić 66% obowiązującego minimalnego wynagrodzenia za pracę, przysługującego zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, ustalonego przez Radę Ministrów; natomiast za uzgodnioną wartość jednego punktu w złotych dla celów określenia miesięcznych stawek wynagrodzenia zasadniczego dla poszczególnych kategorii zaszeregowania przyjęto 2,85 zł (wartość jednego punktu ma również podlegać zmianom z dniem 1 stycznia każdego roku kalendarzowego przez pomnożenie przez wskaźnik wzrostu cen detalicznych towarów i usług konsumpcyjnych, ogłaszany przez Główny Urząd statystyczny za poprzedni rok kalendarzowy. Wynagrodzenie pielęgniarki może więc obecnie wynosić od 1058,85 zł do 1227 zł.
3. Wysokość dodatku funkcyjnego również została uzależniona od najniższego wynagrodzenia zasadniczego ustalonego przez właściwy organ odpowiedniej jednostki samorządu terytorialnego. Stawki dodatku funkcyjnego dla pracowników domów pomocy społecznej (przysługują one tylko na niektórych stanowiskach, wymienionych w rozporządzeniu) wynoszą od 50% do 175% wynagrodzenia.
4. Zgodnie z ustawą z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych 1 rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 2 sierpnia 2005 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników samorządowych zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych jednostek samorządu terytorialnego pracownikom samorządowym przysługuje:
1) dodatek za wieloletnią pracę - w wysokości wynoszącej po pięciu latach pracy 5% miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego, przy czym dodatek ten wzrasta o 1% za każdy dalszy rok pracy aż do osiągnięcia 20% miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego;
2) nagroda jubileuszowa, która wynosi: po 20 latach pracy - 75% wynagrodzenia miesięcznego, po 25 latach pracy - 100% wynagrodzenia miesięcznego, po 30 latach pracy -150% wynagrodzenia miesięcznego, po 35 latach pracy - 200% wynagrodzenia miesięcznego, po 40 latach pracy - 300% wynagrodzenia miesięcznego, po 45 latach pracy -400% wynagrodzenia miesięcznego. Wynagrodzenie miesięczne oblicza się według zasad obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu za urlop, zgodnie z § 14-17 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz. U. Nr 2, poz. 14, z późn. zm.);
3) jednorazowa odprawa przy przechodzeniu na rentę z tytułu niezdolności do pracy lub emeryturę, a jej wysokość jest uzależniona od stażu pracy i wynosi od 2-miesięcznego wynagrodzenia po 10 latach pracy do 6-miesięcznego wynagrodzenia po 20 latach pracy.
Do okresów zatrudnienia uprawniających do dodatku za wieloletnią pracę, nagrody jubileuszowej lub jednorazowej odprawy wlicza się wszystkie poprzednio zakończone okresy zatrudnienia oraz inne okresy, jeżeli z mocy odrębnych przepisów podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
5. W ramach posiadanych środków finansowych, pozostających w dyspozycji pracodawcy, może być utworzony fundusz nagród, przeznaczony na szczególne osiągnięcia w pracy zawodowej.
6. W ramach posiadanych środków na wynagrodzenia może być utworzony fundusz premiowy. Wysokość tego funduszu oraz warunki przyznawania i wypłacania premii określa zakładowy regulamin premiowania.
7. Pracownikowi wykonującemu pracę w porze nocnej przysługuje dodatek do wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w porze nocnej w wysokości 20% stawki godzinowej wynagrodzenia zasadniczego, przy czym dodatek ten nie może być niższy niż 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę, określonego w ustawie z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu.
Stawkę godzinową wynagrodzenia zasadniczego wynikającego z osobistego zaszeregowania pracownika, określonego stawką miesięczną, ustala się dzieląc miesięczną stawkę wynagrodzenia przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w danym miesiącu.
8. Pracownikowi zatrudnionemu w zmianowym systemie czasu pracy, jeżeli taki został wprowadzony w danym zakładzie pracy, za każdą godzinę pracy na drugiej zmianie może być przyznany dodatek w wysokości 10% godzinowej stawki wynagrodzenia zasadniczego. Stawkę godzinową ustala się jak w przypadku wyliczania dodatku za pracę w godzinach nocnych.
9. Pracownikowi zatrudnionemu w niepełnym wymiarze czasu pracy przysługuje wynagrodzenie zasadnicze i inne składniki wynagrodzenia w wysokości proporcjonalnej do wymiaru czasu pracy określonego w umowie o pracę.
10. Zgodnie z ustawą z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfer budżetowej pracownikom samorządowych jednostek budżetowych (w takiej formie są z reguły prowadzone domy pomocy społecznej przez jednostki samorządu terytorialnego), zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych prowadzących gospodarkę finansową na zasadach określonych w ustawie z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 29,poz. 2104, z późn. zm.) przysługuje dodatkowe wynagrodzenie roczne (zwane potocznie „trzynastką"). Pracownik nabywa prawa do wynagrodzenia rocznego w pełnej wysokości po przepracowaniu u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego. Jeżeli pracownik nie przepracowała u danego pracodawcy całego roku, ma prawo do wynagrodzenia w wysokości proporcjonalnej do okresu przepracowanego, pod warunkiem, że przepracował co najmniej 6 miesięcy u tego pracodawcy. Wynagrodzenie ustala się w wysokości 8,5% sumy wynagrodzenia za pracę otrzymanego w ciągu roku kalendarzowego, za który przysługuje to wynagrodzenie.
Wynagrodzenie roczne wypłaca się z wyodrębnionych na ten cel środków nie później niż w ciągu pierwszych trzech miesięcy roku kalendarzowego następującego po roku, za który wynagrodzenie to przysługuje.
B. Czas pracy pracowników domów pomocy społecznej nie może naruszać norm czasu pracy, określonych w art. 128 i nast. Kodeksu pracy, tj. podstawowy czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy.
C. Na podstawie ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335, z późn. zm.) jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek samorządu terytorialnego mają obowiązek tworzyć zakładowy funduszu świadczeń socjalnych, bez względu na liczbę zatrudnionych pracowników.
Fundusz tworzy się z corocznego odpisu podstawowego, naliczanego w stosunku do przeciętnej liczby zatrudnionych. Wysokość odpisu podstawowego wynosi na jednego zatrudnionego (z wyjątkami określonymi w ustawie) 37,5% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim lub w drugim półroczu roku poprzedniego, jeżeli przeciętne wynagrodzenie z tego okresu stanowiło kwotę wyższą. Wysokość przeciętnego wynagrodzenia, bez składek na ubezpieczenie społeczne, podaje Prezes Głównego Urzędu Statystycznego (w drodze obwieszczenia). W roku 2006 odpis na jednego zatrudnionego wynosi 764,25 zł (37,5% x 2038,00 zł).
Świadczenia socjalne mają charakter uznaniowy. Ich przyznanie oraz wysokość uzależnia się od spełniania kryteriów socjalnych, tj. od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z funduszu. Zasady i warunki korzystania z usług i świadczeń finansowanych z funduszu oraz zasady przeznaczania środków funduszu na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej określa pracodawca w regulaminie ustalanym zgodnie z art. 27 ust. 1 albo z art. 30 ust. 5 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854, z późn. zm.).
Pracodawca, u którego nie działa zakładowa organizacja związkowa, uzgadnia regulamin z pracownikiem wybranym przez załogę do reprezentowania jej interesów.
Możliwe jest również, aby kliku pracodawców prowadziło wspólną działalność socjalną na warunkach określonych w umowie. Umowa powinna określać w szczególności przedmiot wspólnej działalności, zasady jej prowadzenia, sposób rozliczeń oraz tryb wypowiedzenia i rozwiązania umowy. Umowa może także określać warunki odstąpienia od jej stosowania oraz odpowiedzialność stron z tego tytułu. Również w tym przypadku zasady i warunki korzystania z usług i świadczeń finansowanych z funduszu oraz zasady przeznaczania środków funduszu na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej muszą zostać uzgodnione ze związkami zawodowymi, zgodnie z art. 27 ust. 1 albo z art. 30 ust. 5 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych.
II. Pracownicy zatrudnieni w domach pomocy społecznej prowadzonych przez inne podmioty (niepubliczne) W odniesieniu do tych pracowników mają zastosowanie ogólne zasady prawa pracy, tj. zasady wynagradzania i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą określają regulacje zbiorowe, tj. zakładowe układy zbiorowe lub regulamin pracy. Ograniczenia dla pracodawcy w zakresie ustalania minimalnego wynagrodzenia i niektórych innych świadczeń (np. dodatek do wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w porze nocnej, dodatkowe wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych) wynikają jednak z Kodeksu pracy i ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę.
Regulacje dotyczące czas pracy pracowników wynikają z Kodeksu pracy.
Zgodnie z ustawą z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych fundusz tworzy się w razie zatrudniania na dzień 1 stycznia danego roku kalendarzowego co najmniej 20 pracowników w przeliczeniu na pełen etat. W drodze regulacji zakładowych można jednak zrezygnować z tworzenia funduszu.
Pracodawcy zatrudniający mniej niż 20 pracowników mogą tworzyć zakładowy fundusz świadczeń socjalnych lub wypłacać świadczenia urlopowe.