Biuletyn informacyjny OIPiP

Styczeń-Luty 2007r.

Konferencja naukowo - szkoleniowa „ŻYCIODAJNA ŚMIERĆ"

Białystok 07. - 10.12.2006 r.

Barbara Gtadysiak, Maria Januchow-ska, Anna Tacik, Tomasz Kaczmarek - uczestniczyliśmy w Konferencji naukowo - szkoleniowej „ŻYCIODAJNA ŚMIERĆ" - pamięci Elizabeth Kubler - Ross".
Przedstawiciele różnych dziedzin nauki i sztuki podjęli dialog i prowadzili rozważania o śmierci i umieraniu w wielu aspektach - medycznym, teologicznym, filozoficznym, etycznym.
„Oswajaliśmy" się z umieraniem i śmiercią, bo tak jak narodziny należą do życia.
W centrum naszej uwagi i naszych myśli nie były jednostki chorobowe prowadzące do śmierci, ale cierpiący, wołający o pomoc, oczekujący wsparcia lub odchodzący w ciszy pogodzony z nieuchronnym człowiek umierający.
„KIM WY JESTEŚCIE
MY BYLIŚMY
CZYM MY JESTEŚMY
WY BĘDZIECIE"
Wyryty na nagrobku napis uświadamia nam proces przemijania. Ludzkie życie zamknąć można w klamrze radości z narodzin i dramatycznego momentu jego zakończenia.
Namiętna żądza życia pozostaje w sprzeczności z nieuniknionym jego końcem. Każdemu z nas ciężko przychodzą myśli o rozstaniu się z życiem niezależnie od tego jaką wyznajemy religię, jaki jest nasz status społeczny, poziom intelektualny, posiadane zasoby.
Myśli te znalazły na przestrzeni dziejów człowieka odzwierciedlenie w rozprawach filozofów i etyków, wierszach poetów, obrazach zadumy, walki życia ze śmiercią malarzy, dźwiękach muzyki. Śmierć budzi w nas lęk, niepokój, bezsilność, próbujemy ją wyprzeć z naszej świadomości.
Śmierć „Królowa przerażenia" budzi strach, zapiera dech, woli pozostać tematem tabu nie odzierającym nas z nadziei nieśmiertelności.
Ale od problemu śmierci i umierania nie możemy uciekać, bowiem nie czyni to nas nieśmiertelnymi. Lekarze, pielęgniarki w swojej pracy zawodowej codziennie stykają się zarówno z początkiem - narodzinami życia, nieodwracalnością procesów chorobowych i jego końcem - śmiercią. Zrozumienie przez nas zarówno majestatu narodzin jak i majestatu śmierci pozwoli na nacechowane empatią współuczestniczenie w powadze i godnym zakończeniu życia. Znamienną niech będzie wypowiedź pielęgniarki towarzyszącej umierającym chorym ,.......... obecność przy śmierci to jak dotykanie szczerego złota ..."
Istotny wkład w zagadnienia zrozumienia umierającego człowieka wniosła Elisabeth Kubler - Ross. Droga życia jaką obrała, początek miała między innymi w Polsce, dokąd trafiła jako wolontariuszka po zakończeniu II wojny światowej. Szczególnym dla niej przeżyciem i późniejszym drogowskazem w pracy z chorymi była wizyta w Majdanku. Podczas zwiedzania obozu jej uwagę zwróciły wyryte na ścianach motyle odczytane jako symbol uwolnienia od cierpienia, ciężaru trosk.
Doznane przeżycia
przypieczętowały dziecięce marzenia zostania lekarzem. Po ukończeniu studiów medycznych całe swoje życie poświęciła chorym u schyłku życia. Jak sama mówiła „coś ją do nich ciągnęło". Była zawsze tam, gdzie byli chorzy cierpiący, odrzuceni przez bliskich i personel - traktujących śmierć jako porażkę w walce o życie. Swoje doświadczenia z obcowania ze śmiercią zawarła w książkach m. i nn. „Rozmowy o śmierci i umieraniu", „Życiodajna śmierć".
Publikacje E. Kubler - Ross przyczyniły się do zweryfikowania dotychczasowego podejścia do nieuleczalnie chorych, złamała tabu rozmów o umieraniu i śmierci. Stały się początkiem współczesnej psychotanatologii. E. Kubler - Ross wyodrębniła psychologiczne „fazy umierania" przez które przechodzą chorzy przygotowujący się do odejścia. Fazy te u różnych pacjentów przebiegają z różnym nasileniem i trwają przez różny okres czasu.
I etap - nie przyjęcie prawdy przez pacjenta i osobę towarzyszącą.
Poznanie przez chorego rozpoznania to wyrok wywołujący wstrząs psychiczny.
Chory reaguje zaprzeczeniem i iluzją dobrego samopoczucia. Pojawiają się myśli i wypowiedzi „Mnie nie może spotkać coś podobnego, to> nie dotyczy mnie, to niemożliwe ...."Reakcja ta pomaga uśmierzyć doznany wstrząs i jest typowa dla osób, które o chorobie dowiedziały się nagle, nie były przygotowane na takie rozpoznanie. Prof. Jacek Łuczak - wykładowca
W kolejnym stadium miejsce niedopuszczenia do siebie prawdy zajmuje izolacja uczuciowa. Chory o swoim zdrowiu, chorobie, śmierci, nieśmiertelności rozmawia tak jakby jego to nie dotyczyła. Staje z boku swojego przeznaczenia. Podobny wstrząs psychiczny udziela się jego bliskim.
II etap - wzburzenie emocjonalne, bunt.
To okres, w którym chory nie dopuszcza do siebie prawdy. Targany jest falą zmiennych uczuć, wpada w złość, gniew, a stawiane pytanie „dlaczego właśnie mnie musiało się to przytrafić" należy traktować jako uczucie cierpienia, udręki, strachu. Nie sposób znaleźć na to pytanie odpowiedzi.
III etap - przetarg o życie.
To dla chorego czas nadziei, że za ofiarowanie siebie całego Bogu odroczy ostateczny kres. Chce odroczyć wyrok o ważne wydarzenie w rodzinie, chociaż o jeden dzień. To najbardziej przejmujący z okresów umierania, odbywa się bowiem w ciszy myśli, a transakcji dokonuje się z „SIŁAMI WYŻSZYMI". Jest to walka o nadzieję, krzyk o nadzieję, której nie ma.
IV etap - przygnębienie, nadzieja.
Zawodzą metafizyczne targi. Chory zaczyna rozumieć swój stan. Rodzi się nadzieja i zwątpienie. Nadzieja nie jest wynikiem poprawy stanu zdrowia, ale przechodzeniem życia w śmierć. Pozostaje rozpacz przybierająca postać depresji.. Depresja może objawiać się dwojako:
albo
• odczuciem poniesionej straty, bezradności, niemożności powrotu do zdrowia, bezsilnością,
albo
• poczuciem zagrożenia życia, żalem za utratą bliskich, żalem za utraconym światem.
Żegnając się ze światem chory przygotowuje się do przyjścia śmierci.
V etap - pogodzenie się z rzeczywistością i pożegnanie.
Chory pogodzony ze swoim losem czuje się zmęczony i słaby. Gotowy jest do przyjęcia śmierci, wolny od rozpaczy, rezygnacji, bezradności, gniewu.
Krąg jego zainteresowań światem zewnętrznym zawęża się. Bardziej skoncentrowany jest na „tu i teraz". Zbliżająca się śmierć nie jest już silnym stresorem. Na ograniczenia wynikające z choroby reaguje słabo. Niektórzy chorzy odczuwają silną potrzebę mówienia, planowania, wyrażania ostatniej woli co do uroczystości pogrzebowej, miejsca pochówku, pomnika. Na tym etapie bardzo dużego wsparcia potrzebują bliscy chorego.
Obserwowany w ostatnich latach postęp wiedzy doprowadził do podziału medycyny na szereg wąskich specjalności. W pogoni za nowymi metodami leczenia chory przestał być podmiotem naszych działań, a stał się ciekawym przypadkiem chorobowym. Śmierć jest nie pożądana, odbierana jako porażka najnowszych zdobyczy medycyny.
Niesienie pomocy umierającym należy do najtrudniejszych zadań. Przyjmuje się, że chorym umierającym powinien opiekować się zespół, gdy tymczasem pielęgniarka pełniąca dyżur często samotnie staje wobec problemów pacjenta.
Pielęgniarki poprzez fakt ciągłej obecności przy chorym stają mu się bliskie.
Wykonywane przy chorym czynności pielęgnacyjne, lecznicze sprzyjają rozmowom, zwierzeniom. Ich bliskość w ostatnich chwilach życia przynosi ulgę, daje oparcie i poczucie bezpieczeństwa. To pielęgniarka na chwilę zatrzyma się, porozmawia, potrzyma w milczeniu za rękę, poprawi koc, poduszkę, Zdawałoby się, że są to czynności rutynowe, nic nie znaczące gesty, ale dla chorego to bardzo dużo. Nie jest samotny w swoim cierpieniu.
Osobisty stosunek pielęgniarki do pojmowania śmierci ma duży wpływ na jakość opieki nad chorym w ostatnich dniach życia.
Postawa zrozumienia, oddania, troski, empatii jest wyrazem szacunku wobec chorego oraz odczuwanej przez pielęgniarkę pokory wobec tajemnicy życia i śmierci (Łabuzek M. 2006).
PRAWA CHOREGO UMIERAJĄCEGO
W opiece nad chorym umierającymi powinniśmy kierować się następującymi zasadami etycznymi:
1. Wczuć się w stan psychiczny umierającego i starać się go zrozumieć.
2. Nie dopuścić do rozmyślań chorego o przyczynach swego krytycznego stanu.
3. Kontrolować swoje postępowanie wobec chorego.
4. Zachować rytm codziennych czynności pielęgnacyjnych, aby chory nie odniósł wrażenia, że został już „skreślony".
5. Czynności pielęgnacyjne wykonywać szczególnie troskliwie.
6. Nieść ulgę w cierpieniach somatycznych szczególnie bólu.
7. Czuwać przy chorym umierającym stwarzając atmosferę serdeczności.
8. Wykonywanymi czynnościami i zachowaniem dajmy odczuć choremu, że cały czas przy nim jesteśmy.
Prawa pacjenta wywodzą się z praw każdej jednostki ludzkiej i zostały zawarte w licznych deklaracjach praw człowieka. •rodłem tych praw jest godność należąca do fundamentalnych wartości ludzkich.
„Godność człowieka umierającego" ma swoje źródło w tym, że jest on istotą stworzoną, oraz w jego osobistym powołaniu do życia wiecznego ... (J. Paweł II 1999).
Życie ludzkie na progu śmierci nie traci nic ze swej wartości. Dlatego opiekując się chorymi należy zawsze kierować się przesłanką, że mamy nad chorym tylko te władzę i te prawa w stosunku do niego jakich pacjent nam sam udzieli.
KARTA PRAW CZŁOWIEKA UMIERAJĄCEGO
wg A. Barbus
1. Mam prawo do traktowania mnie jak człowieka aż do śmierci.
2. Mam prawo do zachowania nadziei bez względu na zmiany jakim może ona podlegać.
3. Mam prawo do opieki osób, które potrafią zachować nadzieję bez względu na zmiany, jakim mogłaby ona podlegać.
4. Mam prawo do wyrażania uczuć i emocji związanych ze zbliżającą się śmiercią w swój własny sposób.
5. Mam prawo do uczestnictwa w podejmowaniu decyzji dotyczących opieki nade mną.
6. Mam prawo oczekiwać ciągłej lekarskiej i pielęgniarskiej uwagi, nawet wówczas, gdy cele „lecznicze" będą musiały być zastąpione celami „pielęgnacyjnymi".
7. Mam prawo do umierania w odosobnieniu (ale nie samotnie).
8. Mam prawo do uwolnienia od bólu.
9. Mam prawo do rzetelnych odpowiedzi na moje pytania.
10. Mam prawo nie być oszukiwanym.
11. Mam prawo do wspomagania mojej rodziny i wspomagania mnie przez nią w zaakceptowaniu mojej śmierci.
12. Mam prawo do umierania w spokoju i godności.
13. Mam prawo do zachowania własnej tożsamości i swobody moich decyzji, które mogą być sprzeczne z przekonaniami innych.
14. Mam prawo do poszerzenia moich przeżyć religijnych i duchowych oraz do dyskusji o nich bez względu na to, co myślą inni.
15. Mam prawo oczekiwać, że po śmierci będzie uszanowana świętość ciała ludzkiego.
16. Mam prawo do opieki ze strony ludzi spolegliwych,'wrażliwych, z przygotowaniem zawodowym, którzy będą starali się zrozumieć moje potrzeby i będą w stanie znaleźć choć odrobinę zadowolenia z tego, że pomogli mi stanąć twarzą w twarz ze śmiercią.
Prawa chorego umierającego zawarte zostały również w kodeksie etyki zawodowej polskiej pielęgniarki i położnej oraz Karcie Pracowników Służby Zdrowia.
Spisane w licznych dokumentach prawa pacjenta, szczególnie chorego umierającego niech będą dla nas wskazówką do sprawowania opieki szanującej godność człowieka i należne jemu godne warunki umierania.
Czy jest jednoznaczna odpowiedź na pytania:
• w jaki sposób można pomóc choremu godnie umrzeć?
• jak należy właściwie „być" przy umierającym?
Przezwyciężyć swą bezradność, strach i pozostać przy chorym umierającym, do ostatniej chwili, by nie odchodził osamotniony, bo i tak ta ostatnią drogę odbywa samotnie.

Opracowała; mgr Anna Tacik